Có bao giờ bạn thấy mệt vì… phải “đối thoại” với người không chịu lắng nghe?

Tôi từng như thế.
Chỉ cần một cuộc trò chuyện bình thường cũng có thể biến thành tranh cãi.
Tôi nói một, người kia nghe thành mười.
Tôi chỉ muốn chia sẻ, họ lại phản ứng như thể bị công kích.

Rồi tôi tự hỏi:

“Tại sao có những người luôn sẵn sàng phản ứng, thay vì lắng nghe?”
“Và tại sao mình cũng từng như họ?”

Tôi viết những dòng này cho những ai từng cảm thấy bất lực khi giao tiếp — vì dù nói với thiện ý, vẫn bị hiểu lầm.
Cho những ai muốn thấu hiểu người khác hơn, nhưng luôn kết thúc trong cảm giác tổn thương, xa cách, hoặc giận dữ.

Tôi từng rơi vào trạng thái đó.
Và chỉ khi tìm hiểu về một khái niệm trong tâm lý học – “phòng vệ tâm lý” – tôi mới thực sự hiểu:

Nhiều khi, người ta không cố làm tổn thương mình.
Họ chỉ đang bảo vệ chính họ mà thôi.

“Phòng vệ tâm lý” là gì?

Trong tâm lý học, phòng vệ tâm lý là cơ chế vô thức mà não bộ sử dụng để bảo vệ bản thân khỏi cảm giác bị đe dọa, xấu hổ hoặc tổn thương.

Khi ai đó nói điều khiến ta “chạm tự ái” hoặc gợi lại ký ức đau, não sẽ phản ứng tự động bằng một số cách như:

• Phủ nhận: “Không, tôi không như vậy đâu!”

• Đổ lỗi: “Chính anh mới là người sai!”

• Biện minh: “Tôi làm thế là vì họ ép tôi thôi.”

• Phản ứng ngược: Bên trong sợ hãi, nhưng bên ngoài lại tỏ ra mạnh mẽ.

Nói cách khác — não của ta đang cố che chắn cảm xúc yếu đuối, bằng cách… tấn công lại.

Khi người ta phản ứng, có lẽ không phải vì họ ghét mình

Tôi nhớ có lần, tôi góp ý nhẹ nhàng với một người bạn rằng:

“Hình như dạo này cậu hơi căng thẳng, nên hay cáu với người khác.”

Tôi tưởng đó là sự quan tâm.
Nhưng bạn ấy nổi giận, nói rằng tôi “thích dạy đời”.

Lúc đó tôi tổn thương lắm.
Nhưng sau khi học về “phòng vệ tâm lý”, tôi hiểu – có lẽ câu nói của tôi chạm vào phần nào đó trong bạn ấy đang mệt mỏi, yếu đuối, và chưa sẵn sàng để nhìn nhận.
Phản ứng của bạn không phải vì ghét tôi, mà vì não bộ đang cố bảo vệ lòng tự trọng.

Từ ngày đó, tôi học được cách nhìn người qua lăng kính của lòng trắc ẩn, chứ không phải qua phản ứng bề ngoài.

Khi hiểu về cơ chế tự vệ, tôi trở nên bình an hơn

Thay vì bực bội khi ai đó nổi nóng, tôi tự hỏi:

“Người này đang sợ điều gì mà phải phản ứng như vậy?”

• Có thể họ sợ bị đánh giá.

• Có thể họ thấy mình không đủ tốt.

• Hoặc đơn giản là họ đã quá mệt để chịu thêm lời góp ý.

Và lạ lắm – khi tôi đổi cách nhìn, tôi không còn muốn thắng nữa.
Tôi chỉ muốn hiểu và giữ lòng mình an nhiên.

Tôi áp dụng như thế nào

Tôi bắt đầu tập ba thói quen nhỏ trong giao tiếp:

1. Ngưng phản ứng ngay lập tức.
   Khi ai đó nói điều khiến tôi khó chịu, tôi chỉ hít thở và nói: “Tôi hiểu cảm giác của bạn.”
   Chỉ câu đó thôi, đủ để giải tỏa 80% căng thẳng.

2. Quan sát cảm xúc của chính mình.
   Khi thấy mình muốn phản ứng, tôi hỏi:
   “Mình đang sợ điều gì?”
   – Sợ bị xem thường?
   – Sợ bị hiểu lầm?
   – Hay sợ không đủ giỏi?

3. Thay phán xét bằng tò mò.
   Tôi tập hỏi nhẹ nhàng:
   “Cậu có thể nói rõ hơn để mình hiểu không?”
   Sự tò mò chân thành đôi khi chạm được vào nơi người kia đang tổn thương nhất.

Tôi nhận ra…

Phần lớn mâu thuẫn giữa người với người không đến từ “sai hay đúng” – mà đến từ những cơ chế tự vệ đang hoạt động trong vô thức.

Hiểu điều đó, ta sẽ:

• Ít tổn thương hơn.

• Bình tĩnh hơn trong mọi mối quan hệ.

• Và biết yêu thương sâu hơn — kể cả khi người khác chưa biết cách yêu mình.

Khi bạn thấy ai đó phản ứng gay gắt, đổ lỗi, hay từ chối lắng nghe, hãy nhớ rằng:

Có thể, họ chỉ đang bảo vệ phần yếu mềm bên trong họ — giống như bạn từng làm.

Thay vì giận, hãy mỉm cười nhẹ.
Vì hiểu được cơ chế “phòng vệ tâm lý”, ta không chỉ hiểu người khác mà còn học được cách yêu bản thân bằng sự bao dung.